سیستم خنک‌کننده خودرو از اجزای مختلفی تشکیل شده که یکی از مهمترین آن‌ها، ترموستات به شمار می‌رود. پیش از آنکه بخواهیم ترموستات خودرو را حذف کنیم باید از ماهیت، دلیل وجود و عوارض برداشتن آن اطلاع درستی داشته باشیم تا تصمیم آینده‌مان موجب پشیمانی نشود. در ادامه به این جزء تاثیرگذار نگاهی خواهیم داشت و برداشتن آن را به‌صورت دقیق بررسی خواهیم کرد.
ترموستات، قطعه‌ای حیاتی در سیستم خنک‌کننده خودروست که وظیفه تنظیم دمای موتور را بر عهده دارد و نقش مهمی در حفظ عملکرد بهینه و جلوگیری از گرمای بیش‌ازحد ایفا می‌کند. با این حال، در ایران، به‌ویژه در فصل گرما، برخی رانندگان به سراغ برداشتن ترموستات می‌روند و تصور می‌کنند این کار می‌تواند از جوش آوردن موتور جلوگیری کند.
برخی رانندگان با حذف ترموستات پژو یا درآوردن ترموستات پراید به دنبال بهبود عملکرد وسیله نقلیه خود هستند اما این اقدامات پیامدهای جدی دارد. حذف ترموستات باعث گردش مداوم آب در سیستم خنک‌کننده می‌شود که می‌تواند دمای موتور را نامتعادل کرده و به فرسودگی قطعات، از جمله سرسیلندر منجر شود.
باز کردن ترموستات در تابستان، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت دما را کنترل کند، اما در درازمدت به دلیل عدم تنظیم صحیح دما، مصرف سوخت را افزایش داده و عمر مفید موتور را کاهش می‌دهد. به‌عنوان مثال، در پراید یا پژو که سیستم خنک‌کننده آن‌ها برای دمای مشخص طراحی شده، حذف ترموستات می‌تواند مشکلات فنی مانند تاب برداشتن واشر سرسیلندر را تشدید کند.
کارشناسان توصیه می‌کنند به‌جای این روش، از ترموستات با دمای مناسب استفاده شود و سیستم خنک‌کننده به‌طور منظم سرویس شود تا از جوش آوردن جلوگیری شود؛ بنابراین، به جای تکیه بر حذف ترموستات، نگهداری صحیح و استفاده از قطعات استاندارد بهترین راهکار برای حفظ سلامت خودرو است.
ترموستات خودرو چیست؟
موتور خودرو برای اینکه بهره‌وری مناسبی داشته باشد و به راندمان پیش‌بینی شده برسد، باید در محدوده دمایی معینی فعالیت کند. اگر دمای موتور به این حد نرسد، راندمان آن کاهش و مصرف سوخت افزایش خواهد یافت. پایین بودن دمای موتور باعث افزایش گرانروی یا به زبان ساده غلظت روغن موتور شده و حرکت قطعات متحرک را با سختی همراه می‌کند. ترموستات قطعه ای است که بین موتور و رادیاتور قرار گرفته و باعث تنظیم دمای موتور در محدوده بهینه و ایده آل می شود.
انواع ترموستات خودرو
به‌طور عمومی چهار نوع ترموستات در خودرو استفاده شده که شامل نمونه‌های الکترونیکی، الکترومکانیکی، فانوسی و مومی می‌شود. در ترموستات‌های الکترونیکی، فرامین از حسگرهای دما دریافت شده و جریان الکتریسیته را کنترل می‌کند. همان‌گونه که از نام این قطعه مشخص می‌شود، مبنای کارش بر پایه جریان الکتریسیته طراحی شده است. نمونه‌های الکترومکانیکی ترکیبی از یک سیستم مکانیکی با یک سیستم الکترونیکی هستند؛ به این صورت که قطع و وصل جریان الکتریکی به دستور سیگنال‌های دریافتی از حسگرهای حرارتی صورت می‌گیرد و با استفاده از رابط‌های مکانیکی به میکروسوییچ ارسال می‌شود. حاصل کار این مجموعه هم منجر به باز یا بسته‌شدن دریچه ترموستات می‌شود.
ترموستات مومی حاوی یک کپسول مملو از موم یا پودر بلورین است. در این ترموستات، دریچه ترموستات با افزایش حرارت و به‌وسیله یک پیستون متصل باز می‌شود تا آب رادیاتور جریان پیدا کند. با کاهش دما هم این دریچه بسته می‌شود. از نمونه‌های قدیمی و از دور خارج شده فانوسی که بر پایه الکل کار می‌کردند هم دیگر استفاده نمی‌شود. می‌بینید که عملکرد ترموستات هوشمندانه و دقیق است و دمای موتور را به‌خوبی تنظیم می‌کند؛ پس آیا واقعا نیازی به برداشتن آن در فصول گرم سال یا هوای گرم وجود دارد؟ مزایا و مضرات این کار چیست؟ آیا برداشتن ترموستات اصولی و حساب‌شده است؟!
آیا برداشتن ترموستات ماشین در فصل گرما درست است؟
اشتباهات بسیاری در میان رانندگان کشور ما رواج دارد که از این جمله می‌توان به برداشتن ترموستات خودرو در فصول گرم اشاره کرد. بسیاری می‌پندارند که به‌خاطر گرمی هوا در این فصول، نیازی به توقف گردش آب در خودرو نیست اما در حقیقت این کار صحیح نیست؛ چراکه سیستم گرمازدا در پیشرانه خودرو برای انجام فرایندهای درونی خود به دمایی مطلوب نیاز دارد. اگر دمای موتور بیشتر یا کمتر از سطح تعیین شده باشد دیگر ظرفیت کامل خود را به نمایش نخواهد گذاشت. به زبان ساده، برداشتن ترموستات در این فصول باعث می‌شود در شرایط خنک‌تر هوا مانند شب و سر صبح، موتور سرد باشد و کارایی اصلی خود را نداشته باشد.
به‌علاوه برداشتن ترموستات، می‌تواند به داغ‌کردن بیش‌از اندازه موتور خودرو نیز منجر شود. گردش آب در موتور توسط این بخش کنترل می‌شود پس در نبود واحد کنترلی، آب با جریانی بیشتر از حالت معمولی گردش پیدا می‌کند و در نتیجه، رادیاتور نمی‌تواند به‌خوبی عملیات انتقال حرارت را انجام دهد. پیامد این رویداد هم افزایش دمای موتور خواهد بود. برخی ترموستات اصلی خودرو خود را به نمونه‌ای دیگر تعویض می‌کنند که دمای موتور را پایین‌تر نگه می‌دارد. انجام این کار شاید حرکتی محتاطانه به نظر برسد اما پیامدهای ناگزیر خود را خواهد داشت و در درازمدت، قطعات داخلی موتور را به فرسودگی سوق می‌دهد. ناگفته نماند که میزان مصرف سوخت هم افزایش پیدا خواهد کرد.
علائم نداشتن ترموستات ماشین
برخی مکانیک‌ها پیشنهاد می‌کنند ترموستات خودرو حذف یک یکسره شود که تصمیمی کاملاً اشتباه است چراکه نبود ترموستات در خودرو می‌تواند باعث مشکلاتی همچون گرم شدن دیرهنگام موتور، افزایش مصرف سوخت و دمای غیرعادی کارکرد قطعات داخلی شود که همه این عوامل می‌توانند روی بازده کلی خودرو تأثیر منفی داشته باشند. حتی در برخی موارد مشاهده شده کاهش سریع دمای موتور در زمان حذف ترموستات باعث تاب برداشتن برخی قطعات از جمله سر سیلندر شده است. همچنین نداشتن ترموستات در خودرو می‌تواند کارایی بخاری را نیز تحت تأثیر قرار داده و در فصول سرد سال مشکل‌ساز باشد.
نتایج برداشتن ترموستات ماشین در تابستان
همان‌گونه که بیان شد، انجام این کار چندان اصولی نیست و می‌تواند به عملکرد روان و بهینه موتور خدشه وارد کند. با این همه، مضرات جانبی دیگر هم دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم. نبود ترموستات موجب می‌شود که با ورود خودرو به سربالایی، سیستم خنک‌کننده کارایی مناسبی نداشته باشد و موتور بیش‌ازاندازه گرم شود؛ درعین حال، در سرپایینی دمای موتور در زمان کوتاهی سرد می‌شود که می‌تواند به تاب برداشتن و ترک خوردگی سرسیلندرها منجر شود شود.
گرم‌شدن دیرتر از حد بخاری در شرایط آب‌وهوایی زمستانی و بسیار سرد هم از جمله مضرات برداشتن ترموستات به شمار می‌رود. مسلما برداشتن ترموستات خودرو در زمستان توسط عموم مردم هم رد می‌شود اما این دیدگاه باید در تابستان هم صدق کند. می‌دانیم که موتور برای کارکرد مناسب خود و انجام عملیات سوزاندن سوخت به شکلی بهینه باید کار خود را دمایی معین، حدود ۸۵ تا ۹۵ درجه سلسیوس، انجام دهد که پیشتر توسط مهندسان شرکت خودروسازی محاسبه شده است. برداشتن ترموستات در تابستان روند گرم‌شدن موتور را هم به تاخیر می‌اندازد و آن را بیش‌ازپیش شرایط ایده‌آل دور می‌کند.
معایب و مزایای برداشتن ترموستات ماشین
برداشتن ترموستات می‌تواند برای برخی افراد وسوسه‌انگیز باشد چراکه برخی افراد معتقدند با این کار دمای موتور همیشه پایین نگه داشته خواهد شد و به ویژه در آب‌وهوای گرم ایران خودرو جوش نخواهد آورد. حتی برخی نیز می‌گویند با این کار کولر خودرو نیز کارایی بهتری پیدا می‌کند؛ اما همان‌طور که گفته شد پیشنهاد می‌شود ترموستات خودرو به هیچ عنوان حذف نشود. اگر هم ترموستات را قبلاً حذف کرده‌اید و هم‌اکنون می‌خواهید آن را نصب کنید، زمان مناسب برای این کار اوایل فصل پاییز است که دمای هوا فعلاً در محدوده نسبتاً مناسبی قرار دارد. در جدول زیر به مزایا و معایب برداشتن ترموستات ماشین اشاره می‌شود.
مزایا
پایین نگه داشته شدن دمای موتور، کاهش احتمال جوش آوردن موتور، کارایی بهتر کولر
معایب
احتمال آسیب دیدن رینگ و پیستون و یاتاقان، کارایی بسیار کمتر بخاری، افزایش مصرف سوخت
نتیجه گیری
در این مقاله به نحوه عملکرد ترموستات و جایگاه آن در سیستم خنک‌کننده موتور خودرو پرداختیم. دیدم که این بخش عملا یک واحد کنترلی برای تنظیم دمای موتور و ایجاد نزدیک‌ترین دما به دمای ایده‌آل کارکرد موتور است. حرکت موتور در چنین دمایی به استهلاک کمتر قطعات، کاهش مصرف سوخت و... منجر می‌شود. علاوه بر آن، از بین رفتن نظارت این بخش برروی گردش آب در سیستم موتور و تغییرات دمایی ناگهانی می‌تواند آسیب‌های گوناگونی را به خودرو شما وارد کند.
پس بهتر است از جایگزین کردن ترموستات خودرو با نمونه‌ای دیگر که دمای موتور را کاهش می‌دهد خودداری کنید و ترجیحا در فصول گرم، آن را بر ندارید. البته که این قطعه هم سرانجام نیازمند سرویس خواهد شد که در این شرایط توصیه می‌شود برای کنترل سلامت و تعویض احتمالی آن به متخصص مکانیک مراجعه کنید.